قوانین قالب جدید کلاسیک نیمایی :

سوال : قالب کلاسیک نیمایی چه قالبی است و از کجا نشات گرفته است ؟

جواب : می دانیم در حال حاظر دو قالب در ادبیات ایران وجود دارد .:

قالب کلاسیک یا همان شعر قدیم و سنتی و دوم قالب نیمایی . این دو قالب هر کدان مزایا و برتری هایی دارد . بعضی از اشعار در قالب نیمایی نمی توان سرود و چنان که تعداد بیشتری را در قالب کلاسیک . بنا براین هر دو دارای  کار بردی هستند . متاسفانه در حال حاضر قالب نیمایی را به صورت شعر آزاد و سپید و غیره رو به ابتذال کشانیده اند و  به دنبال آن شعر کلاسیک نیز دارد به سرنوشت آن دچار می شود . از طرف دیگر جوانان فراوان خوش ذوقی هم هستند که دوست دارند شعر بسرایند ولی کاربرد عروضی آن برایشان مشکل است و به ناچار به شعر سپید و آزاد روی می آورند . و اکثرا هم فکر می کنند شعر نیمایی سروده اند . این قالب به این دسته از جوانان کمک فراوان خواهد کرد و مهمترین آن این که هم به مرور با شعر کلاسیک آشنا خواهند شد و هم با شعر نیمایی . و خواهید دید که چقدر مورد توجه این دسته از جوانان قرار خواهد گرفت . اما از کجا نشات پیدا کرد . حقیقت این است که در حال حاضر جریانی در کشور ما مد روز شده است و آن هم تلفیق وزارت خانه هاست . مثلا تلفیق وزارت جهاد کشاورزی با وزارت تعاون و غیره و این تلفیق برای آن بود که از آن ها نتیجه ی بهتری بگیرند گرفته اند و این باعث گردید که بنده هم فکر کنم چرا ما این دو قالب قدرتمند را با تلفیق پر قدرت تر نسازیم و از این نظر تصمیم گرفتم که با تلفیق این دو عنوان ( کلاسیک نیمایی ) قالب جدیدی ابداع کنم که امیدوارم مورد توجه قرار گیرد .

سوال : چه مدت روی آن فکر کرده اید ؟

جواب : مدت چندانی نیست در حدود یک سال و تمام جوانب آن را نیز در نظر گرفته ام و بلاخره بعد از یکسال با چند نمونه  در روز عید غدیر 1390 شمسی برابر با 1432 قمری  آن را در رسانه های مختلف علنی ساختم .

سوال : آیا تا کنون عکس العملی هم دیده اید ؟

جواب : فعلا نه اجازه دهید مدتی بگذرد امروز که دومین روز آن است . مطمئنم که مورد توجه مخصوصا جوانان قرار خواهد گرفت

سوال : قالب کلاسیک نیمایی قوانین خاصی دارد ؟

جواب : خیر همان قوانین عروضی که در شعر نیمایی و کلاسیک است همان است . در حقیقت موضوعی که مورد توجه شاعر است قسمتی به صورت نیمایی و قسمتی به صورت کلاسیک بیان می شود و این بستگی کامل دارد به نوع محتوای شعر .مثلا در این غزل چهار بیتی  یک بیت آن کلاسیک و سه بیت آن نیمایی است .

ساقی تو زمیخانه سخن گو

از باده سخن گو

از جوشش می گو

از ساغر و پیمانه و خمخانه سخن گو

آن کعبه رها کرده ز بتخانه سخن گو

دانی دل من سخت غمین است

از ساقی فتانه سخن گو

از باده سخن گو

چنان که ملاحظه می فرمایید  در حقیقت وزن  ( مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن است ) یعنی از رکن های هزج است ( هزج مثمن اخرب مقصور ) یکی از مزایای این ترکیب مشخص کردن بحور عروضی آن است . شما در اشعار نیمایی بحر را می توانستید مشخص نمایید مه مثلا:

 می تراود مهتاب

می درخشد شبتاب ...

در بحر رمل است اما دیگر مشخص نبود مثلا سالم است یا  محذوف است و غیره اما در این جا ابیات کلاسیکی به شما می گوید که مثلا در غزل بالا  هزج مثمن اخرب مقصور است یا چیزی مانند آن .

یکی دیگر از مزایای این ترکیب کاربرد کامل قالب های کلاسیکی در آن است. یعنی شما تا کنون نمی توانستید مثلا شعر نیمایی مستزاد بسرایید . یا نیمایی ترکیب بند و یا ترجیع بند بسرایید اما در این قالب شعر نیمایی از قدرت شعر کلاسیک استفاده کرده و این توانایی را پیدا می کند  .

سوال : آیا ابیات کلاسیکی در این قالب باید فرم خاصی داشته باشد ؟

جواب : این سوال مهمی است و در حقیقت نکته ی اصلی آن است . بله شما در اشعار نیمایی ممکن است به مصرع هایی برخورد کنید که مانند یک بیت کلاسیک باشد درست مانند همین قطعه ی زنده یاد نیما :

می تراود مهتاب

می درخشد شب تاب ...

فاعلاتن – فاعل

فاعلاتن  - فاعل

یا ممکن است یک بحر کامل باشد . اما این دلیل کلاسیک نیمایی بودن شعر نیست . در کلاسیک نیمایی ابیاتی که به صورت کلاسیک نوشته می شوند باید اولا یک یا دو یا سه بیت کاملا مانند رباعی موضوع را کامل بیان کند . چنان که با حذف ابیان نیمایی هیچ نقصی  به وجود نیاید . و برعکس با حذف ابیات کلاسیک در ابیات نیمایی ناقص  نشود .

مثلا از قطعه ی فوق بیت کلاسیکی را حذف می کنیم :

ساقی تو زمیخانه سخن گو

از باده سخن گو

از جوشش می گو

دانی دل من سخت غمین است

از ساقی فتانه سخن گو

از باده سخن گو

ببینید در اصل موضوع  نقصی به وجود نیامد فقط از زیبایی آن کاسته شد . حالا برعکس :

از ساغر و پیمانه و خمخانه سخن گو

آن کعبه رها کرده ز بتخانه سخن گو

باز هم ناقص نشد فقط فاعل فعل به طور مستتر در فعل جاری شد . که آن هم می تواند طوری نوشته شود که معلوم باشد مانند :

ساقی تو ز پیمانه و خمخانه سخن گو

آن کعبه رها کرده ز بتخانه سخن گو

اما وقتی هر دو را با هم تلفیق می کنیم زیبایی خاصی پیدا می کند .

سوال : این قالب چه مزیت خاصی نسبت به کلاسیک یا نیمایی دارد ؟

جواب : قدرت مانور آن است . شاید برای بیان یک بیت کلاسیکی شما مجبور باشید چندین مصرع نیمایی برای بیان موضوع بنئیسید . در حالی که این جا به راحتی آن بیان می شود .و دیگر از مزایای آن راضی کردن دوستانی است که شعر نیمایی را ناقص می دانند و با دلایلی آن را نمی پذیرند . این قالب منظور آن ها را بر می آورد و مطمئنم مورد توجه این دسته از شاعران هم قرار خواهد گرفت . در واقع این سبک جدید شعر کلاسیک را ساده تر و شعر نیمایی را پر قدرت تر می سازد .

سوال : چقدر به مطمئن هستید که مورد توجه قرار خواهد گرفت :

جواب : چقدر را نمی توانم بگویم ولی مطمئنم که مورد توجه واقع خواهد شد . اما نباید این را فراموش کنیم که زمان لازم است . یک سال دو سال یک ماه ده ماه یا ده سال نمی توانم بگویم ولی مطمئنم که روزی جای شعر نیمایی را هم نگیرد بیشتر از آن مورد توجه واقع خواهد شد . چون جای پایی است برای تحکیم شعر کلاسیک و حتی نیمایی

سوال : قانون خاصی دارد ؟

جواب : خیر . شاعر آزاد است هر چند بیت که می خواهد بسراید و چنان که گفتم ممکن است ده بیت بسراید که سه بیت آن کلاسیک باشد و یا بر عکس . تمام این ها بستگی دارد به محتوای شعر شاعر .

سوال : این سبک دیگر چه مزایایی دارد :

جواب : هر دو مزیت شعر کلاسیک و نیمایی را دارد .علاوه برآن این که امروزه هر شاعری  بحری برای خود ساخته بود و تیشه به ریشه ی حتی شعر کلاسیک می زد جلوی آن را هم می گیرد . چون شرط اساسی آن تابع قوانین عروضی است .

سوال : شعر آزاد و سپید هم در این قالب می نشیند ؟

جواب : به هیچ وجه . اصلا منظور من از طرح این سبک و قالب نجات شعر فارسی از چنین اشعاری است . البته شعر آزاد اگر در دستان شاعرانی مانند زنده یاد شاملو بود مشکلی نبود اما ایشان این سبک را به زیبایی ایجاد کردند و اثر هایی هم به جا گذاشتند اما هرگز ادامه نیافت و آن  هم دلیل داشت که بار ها نوشته ام و این جا فرصت آن نیست  و بر همان دلایل نمی توانست ادامه یابد و چنان که دیدیم نشد و این هایی هم که به نام شعر سپید نوشته می شود به همهان دلایلی که گفته ام مشکل دارد .

سوال : مکن است حداقل یکی دو دلیل آن را بیان نمایید ؟

جواب : این رشته سر دراز دارد  اما خلاصه این که شعر آزاد برداشتی است از شعر فرانسه و می دانید که زبان فرانسه از نظر مشتق سازی و داشتن کلمات آهنگین در دنیا اول است . یعنی اول زبان فرانسه بعدا عربی و سوم زبان ترکی خودمان . یعنی شما در زبان عربی می توانید از (علم ) مشتقات فراوان بسازید مانند معلم – تعلیم – علوم – تعلیمات – متعلم – معالم – عالم – معلوم و... این قدرت در زبان فارسی و انگلیس و دیگر زبان ها جز فرانسه و ترکی تیست یا کمتر است  بنابراین با توجه به شناخت زنده یاد شاملو از زبان فرانسه ایشان به ضرب آهنگ های کلمات کاملا آشنا بودند و شعر آزاد هم بر مبنای موسیقی کلمات است که شاملو به آن ها وارد بود و یا خودش آن کلمات به نوعی آهنگین می کرد که این کار از عهده ی شاعران بعد از ایشان ساخته نیست لااقل تا کنون

فکر می کنم تا اینجا کافی باشد . باز در این مورد بسیار سخن خواهیم گفت . زنده باشید –

جعفر سرخی

 

نظرات شما عزیزان: